Arte
Arte sen kreafil aksyon hu da vyata imajefil or teknikali mahara. Arte sen doyan espetrum fe insanli aksyon cel na krea okoxey, na xow tema, ji na vyata fikir de kreayen.
Bankwanti arte sen pratikalimo yongupul; fe misal, eskulturdo nentuli pyale.
Kreayen fe arte sen arteyen. Hinete onxala na efeto ganjon de kingemyen. Bannumer insan fikir ki arte sen trankwilogine, joxune, or informene. Banete fikir ki insan sen peldo cel na krea arte kos sesu inli kreafilya.
"Artedom" inkludi multi tipo, kom rasamu, pentu, eskultur, fotografi, xow-arte, danse, musika, poemaya, eskri, ji teatro.
Mena de "arte"
Banete loga ki arte sen produti or xey hu da befale har nyatu cel na estimula ganci, siko ji ruho de insan. Artexey pimpan behukimu fol ku to efeto insan kekwanti, ku kenumer insan abil na gwanxi se tas to, ji ku ete jacigi to kekwanti.
Unyum ji maxmo umumi mena de arte sen "ordenu". Fol hin mena, arte bekrea denwatu hu ren ordenu plu xey ewrekado in globa cel neo or alo diseno or figura; or denwatu hu ren ordenu kolor cel soho nerya in pentu cel na krea imaje or sol na krea meli or interesne diseno.
Arte abil na vyata ganjon. Arteyen ible ganjon ban ganjon, ji te vole na vyata to yon na krea banto menapul fol se. Maxori arte hu bekrea fol hin kaso bekrea tas seli arteyen fe tayti fe juitim. Fe hataya, eger pia juitim sen abil na gwanxi se ton ganjon, den artexey xa ible sen demolimo suksespul.
Histori fe arte
Hay eskultur, gufali pentuxey, ji petrali arte of suprali petrali daywatumon.
Moy day daylama minxitim, kom Lamamasri, Barati, Cungwo, Elini, Roma, ji Parsi le hare multi artexey ji arte-estilo. Dur Midi Daywatumon, maxori arte in Ewropa onexa insan of Bibli in pentuxey, kolor-kancali janela, mosaiko-taylali dixan ji divar.
Islami arte inkludi geometrili motif, Islami melieskri, ji arkitektur. In Barati ji Beti, pentudo eskulturxey, danse, ji dinili pentuxey le befale. In Cungwo, arte le inkludi kata fe yexim, bronze, ceramika, poemaya, melieksri, musika, pentu, drama, ji fiksyon. Hay multi Cungwoli arte-estilo, hu da pimpan name fol daywatumon fe krasine famil.
In Ewropa, xafe Midi Daywatumon, le hay "Rixencu". Insan le riewreka syensi, ji arteyen harizin na pentu dente hu da no sen dinili cuyoyen. Insan kom Michelangelo ji Leonardo da Vinci le haji pentu dinili imaje, mas ete harizin na pentu pia mitoli imaje. Hin arteyen pia fatmin prespetiva, hu in da xey fe teliya okocu maxmo lil in imaje. Hinto le sen neo koski dur Midi Daywatumon insan le dupentu moy figura fe nerya ji sol sohokoberi oto. Hin arteyen pimpan yongu nudiya in sesu arte.
Dur dyer 19yum cennyan, arteyen in Ewropa, fol Modernoya, le krea multi neo pentu-estilo kom Klasikoismo, Romanismo, Realismo, ji Inpresyonismo. Histori fe arte of 12yum cennyan inkludi Vyataismo, Fovismo, Kuboismo, Dadaismo, Suprarealismo, ji Minimumismo.
Rol de arte
In bannumer sosyaltim, insan fikir ki arte deya insan hu da le krea to. Ete fikir ki arteyen ingi sesu "talento" ji industri cel in arte. Fol hin oko, arte sen milki de arteyen, gardido fal kopi-haki.
In alo sosyaltim, insan fikir ki arte deya nilte. Ete fikir ki sosyaltim plasi sesu sosyal kapital cel in arteyen ji tesu artelari. Fol hin oko, sosyaltim sen lari hu da le krea arte yon arteyen.
Funsyon de arte
1) Jixili funsyon
- Artexey jixigi imi tem dento hu kreayen le jixi, ji tem ku jowey de kreayen le sen kepul.
2) Meliyali funsyon
- Artexey abil na hoxgi insan yon na sen meli.
3) Lefeokoli funsyon
- Bannumer arteyen rasamu denpul hu ete oko xaya; bannumer te sen sahi, maxori te no sen...
4) Amusali funsyon
- Arte fikirgi imi tem to, no tem realya; imi cudu rahatu.
5) Jacili funsyon
- Arteyen le jacigi keto? Te suki/possuki ke cele in aksyon de insan? Hinto pimpan beoko in artexey.
6) Alimli funsyon
- Arteyen le vole na dadal ke mesaje, tatmini, or politili alogi?